Motus Futuri

spel van kromme lijnen

Elze Meems

Reeds ten tijde van mijn vervroegde zwemlessen kreeg ik kennis aan een roodharige jongen, die ook bij mij in de eerste klas van de Geref. School voor L.O. werd geplaatst. Hij werd mijn vriend gedurende drie jaren.

kattenbak

Majoor Meems en zijn vrouw hadden twee zonen: Bé en Elze. Met de oudste had mijn lieve broer Jacob enige kameraadschap. Zij waren woonachtig in een flatwoning aan de Maria in Campislaan en werden door mijn ouders omschreven als kerkvast en woordgetrouw, maar bescheiden en warm in de omgang. Ze reden een Volkswagen Type 1, beter bekend als Kever, waarin ik vele malen naar het zwembad was gebracht, meestal groepsgewijs, daar vader Meems een van de weinige autobezitters was. Zeker negen kinderen vonden plaats in het iconische voertuig. Mijn vriend en ik verschansten ons dan steevast in de kattenbak, de knusse kuipvormige ruimte boven de aandrijving en recht onder de gekromde tweedelige achterruit. Nog hoor ik in gedachten het karakteristieke geluid van de luchtgekoelde viercylinder boxermotor, dat ons tot in het bot doordrong met de vibraties van de toekomst.

robotiek

De mechanische voortbeweging stond immers nog in de kinderschoenen. Wij waren er zeker van nog dezelfde eeuw met raketten heen en weer naar de maan te vliegen en ons door de stad te verplaatsen in zwevende taxi’s, met robots aan het stuur die achteloos de pedalen en de pook bedienden. Ze konden ons de deur ontsluiten en hoefden niet te zoeken naar het licht. Gordijnen deden ze dicht en open, telefoonboeken zouden ze lezen en dan zelf de nummerschijf ronddraaien. Het bedienen van Vaders zware Union fietspomp was voor de androïde een kleine inspanning, en zonder moe te worden duwde hij urenlang de grasmaaier rond, met een vlam uit de wijsvinger zijn zelfgedraaide sigaretten opstekend. Vaardig met hamer, zaag en spijkers kon hij in een dag een kippenhok timmeren. De afwas deed hij fluitend, waarbij hij nooit een kopje brak.

Zo dagdroomden wij getweeën nog een wijle door over de toekomst. Een heden waarin ik mij thans bevind. Bijna zestig jaar later staat bij ons in Mirtos een oude Opel Meriva voor de deur, weliswaar complexer dan de Volkswagen Kever, maar evengoed een metalen doos op vier wielen. Gelijk de Tesla van Elon Musk, die de maan nog niet heeft bereikt met al zijn raketten. De mijlpaal van onze generatie bleef tot dusver zonder vervolg, de indrukwekkende technologie ten spijt.

Newton

Het flatgebouw van zes verdiepingen was voorzien van een personenlift en verschafte ons een uitgestrekte omgeving om te spelen. Op en neer ging het in de liftstoel, er bleef geen knop van het bedieningspaneel ongemoeid. De brandtrap was goed beveiligd, maar vormde door zijn vrije doorzicht een uitdaging voor onze hoogtemoed. Onze vrees overwinnend, leunden wij gemeenzaam over de bovenste balustrade en lieten lichte alsmede zwaardere voorwerpen naar beneden vallen, daarmee Newton’s tweede wet en de zwaartekrachtformule toetsend aan de praktijk. Ons was overigens gevoeglijk de luchtweerstand bekend, die immers bij het fietsen als remmende factor aan den lijve kon worden ondervonden.

vermengd bloed

Naast het empirisch onderzoek van de natuurwetten deelden we een meer abstracte interesse: de verre wereld van cowboys en indianen. Nog onbekend met de systematische vernietiging van naar schatting 7 tot 15 miljoen Native Americans hadden wij een geromantiseerd beeld, ons voorgehouden door de boeken van Jan Nowee. De leeskunst waren wij reeds voldoende machtig en met de vinger bij de regel doorploegden wij in matig tempo de door onze oudere broeders verzamelde werken. Rolmodellen hierin waren Arendsoog en Witte Veder, de white christian sheriff met zijn ongemeen erudiete roodhuidige vriend. Twee mannen die hun bloed vermengden tot bezegeling van hun onvoorwaardelijke liefde, in een tijd dat er nog geen AIDS bestond. Ons boeiden vooral de vaktermen. Wij kenden het verschil tussen pistool en revolver en de voordelen van de geruisloze pijl ten opzichte van het Winchester geweer. Was op korte afstand de tomahawk het meest doeltreffend, in man-tegen-man gevechten bedienden wij ons van een vuurstenen dolk. Nochtans scalpeerden wij elkander niet, of lieten ons vollopen met grote hoeveelheden whisky in de saloon. Dergelijke zware vergrijpen werden met inachtneming van de overwegend christelijke doelgroep met zorg verzwegen, of hoogstens zijdelings als zijnde ongewenst vermeld.

sambal bij?

Een van die dagen bleef ik eten bij mijn vriendje, een gewoonte die ons beiden zeer beviel. Verandering van spijs doet eten, placht Moeder ons voor te houden, wanneer de obligate drieëenheid van dampende aardappelen, tot snot gekookte groente en vlees van onbekende herkomst op tafel kwam. Ditmaal evenwel moest ik haar wijze woorden volmondig beämen. Na de met militaire precisie door de Majoor uitgesproken zegeningen werd een gerecht geserveerd, dat mij een wonder was in de ogen. Kwam bij ons de rijst als nagerecht met margarine, suiker en kaneel, hier was ze gebakken en vermengd met kleingesneden vlees, groente en ei. Enige zoetzure groenten, stoofvlees en een klein assortiment bleekglimmende sauzen in oplopende pittigheidsgraad, alsmede een knapperig zoutje vormden de bijlagen. Zo groot was de impact op mijn jeugdig en onervaren palaat, dat de Nasi Goreng een eerste plaats op mijn voorkeurslijst vond en daar is gebleven, de Griekse invloeden ten spijt. Thuis begon ik er ook om te zeuren, maar Moeder kon het niet maken. Ik kreeg mijn salamat makan als kant-en-klaar pakket van Ad van Geloven, dat ze in oven of pan opwarmde. Eerst enige jaren later kwamen de Chinezen in Assen en haalden wij met enige regelmaat een portie, met name op de tweede christelijke feestdagen.

aan de knoppen

Elze had een tante in Canada, die hem bij tijden zeldzaam en hoogst modern speelgoed toezond. Een van deze gadgets avant la lettre was de Etch-a-Sketch. Een mechanisch tekenapparaat, dat wel iets weg heeft van een iPad. Twee knoppen bewegen achter een doorzichtig scherm een arm, die op zijn weg magnetisch poeder van het glas schraapt. Aldus kan een monochrome figuur worden gecreëerd met dien verstande, dat de lijn niet kan worden onderbroken. Enig schudden en kantelen doet de tekening weer verdwijnen.

Al had ik een haarfijn begrip van de achterliggende techniek, het bedienen van deze handmatige plotter vereiste enige oefening. Patronen bestaande uit eendimensionale lijnen waren snel gemaakt. De uitdaging lag hem in de curven en diagonalen, waarvan de coördinaten zich op zowel de x- als de y-as bevinden. Hiertoe was een samenspel vereist tussen beide handen, die de knoppen in onafhankelijke richtingen en met verschillende snelheden dienden te kunnen bewegen.

Draaiend aan het mechaniek, urenlang over het scherm gebogen, waren mijn roodharige vriend en ik ons niet bewust van een nieuw en onomkeerbaar neuraal patroon dat in onze jeugdige hersenen ontstond. Een meerstemmigheid in motoriek, maar ook in denken - de grondslag voor het musiceren. Hoewel Elze later een uitstekend pianist werd, genoten wij in die dagen nog geen muziekonderricht, en onze interesses lagen elders.

Wij hadden uitgebreide dialogen, dikwijls op academisch niveau. Naast de natuurwetten en indianenverhalen bespraken wij de astronomie, waarbij de opkomende ruimtevaart onze speciale aandacht had. Verschilden wij in detail van mening, dan was er de Encyclopedie in 26 delen die ons antwoord gaf op prangende vragen. Ik drong er bij mijn ouders op aan ook zo’n imposante rij met goud bedrukte, in blauw kippenleer gebonden folianten aan te schaffen.

Onze bloedbroederschap kwam tot een einde bij mijn verhuizing naar het Noorderpark, met de daarbij behorende onvermijdelijke verandering van school. Wat bleef, was ons denkpatroon in schuine en kromme lijnen, dat met geen schudden was uit te wissen. Vele jaren later trof ik hem op een borrel. Een flegmaticus net als ik, met een mooi ingehouden gevoel voor humor.

Tempus Vitae