Miserere mei

cum grano salis

fact check

Zoals alle artikelen in mijn Substaculorum is onderstaand verhaal een ipsument¹. Alle namen en plaatsen zijn gefingeerd, uitgezonderd Jezus, koning David en Bathseba, die reeds zijn overleden. Lees het met een korreltje zout. De werkelijkheid² is immers een stuk minder bloemrijk. Zelfs de titel zou niet meer kloppen!

Lencoclean

Paul van Beilen pikt onze meisjes³ in, en zijn broer Peter is geen haar beter. Met dezelfde goocheme gladheid laat hij zijn vrienden het zware werk doen en gaat er dan met de buit vandoor. Ik zie het voor mijn ogen gebeuren bij het uitoefenen van mijn vrijwillige taak als plaatjesdraaier op de zwartgeschilderde zolderkamer van mijn lieve broeder Izak, die met de strategische zetten van een begenadigd schaker de gunsten wint van de blonde Esther van Hoogezand, met afstand het mooiste meisje van de groep.

De romance is echter van korte duur. De charismatische Peter neemt het over, al zijn troeven inzettend. Hij bezit een collectie van meer dan tweehonderd langspeelplaten, die hij zuinig afspeelt op zijn Thorens draaitafel met diamanten naald, onder toevoeging van een constante stroom Lencoclean ter voorkoming van krassen. Via een hoogvermogen Harman/Kardon versterker loopt het signaal naar de Tannoy speakers door audiofiele kabels, die strak en in rechte hoeken aan de wand zijn gespijkerd - de clips op gelijke afstanden van 10 centimeter. Zijn brommer is een Puch - in die dagen reeds een klassieker - dagelijks tot hoogglans gepoetst en slechts bereden in het bijzijn van vrouwelijk schoon. Meisje van Hoogezand wordt zijn nieuwste pronkstuk, en ze leven nog lang en gelukkig.

De eenvoudige Esther is mijn briljante broeder niet waard geweest. De Voorzienigheid heeft hem met vaste hand behoed voor een leven van nietszeggende materialistische platheid. Niet lang daarna dient zich een vrouw aan met meer geestelijke diepgang, afkomstig uit verre streken.

diepgang

Rebecca wordt geboren onder het gesternte van de Zuidelijke hemel. Haar vader Dr. Christiaan ter Haar is theoloog te Johannesburg en een gerespecteerd voorganger in de zogenoemde Dopperkerk. Officieel geheten Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika, is deze te beschouwen als een zusterkerk van de onze, gebaseerd op het Woord en de Drie Formulieren. Er zijn kleine geschilpunten, die geheel in de geest van de Vrijmaking ten volle worden uitvergroot. De eerwaarde Dr. C. ter Haar staat in 1971 aan het hoofd van zijn eigen mini-kerkscheuring. Hij promoveert tweemaal en schrijft talloze theologische boeken.

Het behoeft derhalve geen betoog, dat Rebecca wel iets meer in haar mars heeft dan de meeste meisjes. Wars van de opgesmukte popperigheid van haar vriendinnen, bezit ze een natuurlijke schoonheid die ook van binnenuit straalt. Hoewel ze bij tijden iets te serieus is naar mijn vijftienjarige smaak, kan ik het goed met haar vinden. Ze kan een gesprek op niveau voeren en nog steeds hebben wij aangename conversaties, zij het op 2500 km afstand via het beeldscherm.

Ze is nog maar net in ons land en spreekt perfect Nederlands met een charmant, haast onhoorbaar accent. Samen met mijn lieve broeder bezoekt ze de catechisaties op de donderdagavonden, teneinde zich te voegen bij onze Gemeenschap der Heiligen. Met liefde wordt ze opgenomen in ons gezin. Izak laat zich de wilde haren afknippen en wordt een voorbeeld voor ons aller vroomheid.

schaak

Zo groot wordt hun overeenstemming, dat zij zonder voorzorgen tot één vlees worden in de donkere schaduwen van de zolderkamer, hetgeen zich enige maanden later openbaart in de verandering van haar gestalte. Wederom verschuiven de stukken op Izaks geliefde schaakbord. In nauw overleg met alle betrokkenen wordt een strategie bepaald.

Eerst is er de kwestie van de kerkelijke tucht. Verlossing van de zonde is geen vanzelfsprekendheid - ze gaat gepaard met boetvaardigheid en gebed. Er is een onderscheid tussen verborgen en openbare zonden. De eerste worden in der minne geschikt in de beslotenheid van de consistorie, op de laatste volgt boetedoening in het openbaar, niet alleen tot heil van de zondaar, maar tevens tot stichting⁴ van de gemeente. Er wordt gekozen voor het volledige pakket: promotie tot belijdende leden, schuldbekentenis en kerkelijke bevestiging van het huwelijk - alles op zondag, tijdens de reguliere eredienst.

Studieplannen worden op de lange baan geschoven. Izak volgt reeds de politie-academie om zich op legale wijze te onttrekken aan de dienstplicht en besluit zijn kostwinnerschap te verrichten als agent. In deeltijd werkt hij verder aan de lange weg naar zijn master in de psychologie.

Dan is er nog de huisvesting voor het jonge gezin. In allerijl wordt een woning gehuurd aan de Mr. Jacob Catslaan. Terstond betrekken zij de flat, met expliciete dispensatie van de kerkenraad, die zich in dezen soepel toont. Het kwaad is immers reeds geschied en de datum der vergeving staat aangekondigd in de kerkbode.

Dit alles leidt tot de gelukkige omstandigheid, dat ik de beschikking krijg over de zwarte zolderkamer. Nog voor de huwelijksdag breek ik de ingebouwde bar eruit en schilder de hele ruimte in een moderne leverkleur.

atheïst

Op donderdag 6 mei 1976 wordt het huwelijk voltrokken voor de burgerlijke stand, bewust in kleine kring. Des avond is er een feest in Hotel Pleinzicht voor familie en vrienden, met de gebruikelijke bijdragen op de gebruikelijke melodieën. Het grootste evenement heeft plaats op zondag de 9e in “De Open Hof”, het kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) Emmen-Zuid.

De kerk is nog nooit zo afgeladen vol geweest. Een drievoudige gebeurtenis als deze komt eens in een mensenleven voor en de aard van de zonde spreekt tot ieders verbeelding. Lidmaten van de gemeente Emmen-Noord fietsen in grote getale zuidwaarts om het niet te missen. Koster Hoekstra staat in hemdsmouwen buiten om het stallen der rijwielen op ordentelijke wijze te doen geschieden. De bruiloft te Kana is er niets bij.

Als beginnend zelfverklaard atheïst aanschouw ik het tweetal niet zonder enige trots. Kaarsrecht staan ze tegenover de hoge kansel, de stortvloed van dogmatische formaliteit welwillend aanhorend, tweeduizend priemende ogen in hun rug. Hun liefde is sterker dan het hele puriteinse theater van schriftgeleerden en sadduceeërs bij elkaar. Jezus zou gezegd hebben: “Hou je van elkaar jongens? Ga in vrede, mijn zegen heb je. Is dat een glas water? Shim Salabim⁵, en op jullie gezondheid!" Zijn eenvoudige boodschap is verworden tot een complex geheel van tuchtregels, formulieren, vermaningen en censuur, bij elkaar meer pagina’s bevattend dan het hele Nieuwe Testament. Onverstoord laten ze het over zich heen komen, trouw aan God, zichzelf en elkaar.

schuld

In een zoetgevooisd vox humana register zet organist Floris den Ouden⁶ de ouverture in van Psalm 51⁷, het miserere mei waarin koning David vergeving vraagt voor zijn affaire met de schone Bathseba. De weemoedige frygische melodie, met de geniale grote terts in de tweede strofe, draagt de stemmen van het eerste en vierde vers, waarmee de gemeente haar schuldbesef collectief bezingt en ootmoedig om barmhartigheid smeekt.

Driemaal klinkt het tweewerf “ja”, met luider stemme gesproken als antwoord op de drie breed uitgesponnen vragen die hierop neerkomen: geloof je in God? Belijd je schuld? En blijf je elkaar trouw? Bij het laatste bevestigende antwoord schijnt een zonnestraal naar binnen, een stralenkrans veroorzakend rond beider hoofden. De HEERE heeft zijn aanschijn over hen doen lichten.

Met een schoon blazoen en Gods zegen nodigen de echtelieden ons op een borrel in de Jacob Catslaan, alwaar de gesprekken spoedig overgaan tot de orde van de dag. Ik begin plannen te maken over de inrichting van mijn nieuwe zolderkamer, en de zonden die ik er zal begaan.

Miserere mei, Deus - Allegri - Tenebrae conducted by Nigel Short

1. Ipsument (s.n., neolat.) — Zelfstuk. Innerlijke reconstructie in taal. Fragmentarisch verslag van wat zich onder de oppervlakte voltrok, in het domein van herinnering, projectie en fantasie.

2. De feiten volgens Izak

• Hij had geen verkering met Esther. Hij was haar male chaperon toen Peter van Beilen in militaire dienst lag.

• Er waren geen belijdenis en openbare boetedoening. De eerste hadden ze beiden al afgelegd, de tweede was alleen voor de kerkenraad.

• De huwelijksbevestiging was op eigen verzoek van het paar op zondag. Dat de kerk zo vol was, kwam door het Paas Volleybal Toernooi.

• Psalm 51 werd niet gezongen. De liturgie was gebaseerd op 1 Korinthiërs 13, over de liefde.

• Van ongehuwde samenwoning aan de Jacob Catslaan was geen sprake. Ze kregen alleen de sleutel een week eerder.

3. Joepie Joepie is gekomen
heeft m'n meisje weggehaald
maar ik zal er niet om treuren
gauw een ander weer gehaald.
Tralaa lalala
tralaa lalala
tralaa lalala
tra lala lala.

4. Artikel 75 – Openbare verzoening bij ernstige zonden
Van al dergelijke zonden, die vanwege hun aard openbaar zijn of door verachting van de kerkelijke vermaningen openbaar geworden zijn, moet de verzoening – wanneer men betrouwbare tekenen van boetvaardigheid ziet – in het openbaar plaatsvinden. Dit gebeurt op zodanige wijze als tot de meeste stichting van de gemeente dient, zulks naar het oordeel van de kerkenraad.

5. bismillah, sim shalom, al-hakim: het zij zo

6. Floris den Ouden (1948–2016), Dordts organist en eigenzinnig improvisator, beroemd om zijn gewaagde maar eerbiedige variaties op de Geneefse psalmen; geliefd én verguisd wegens zijn dwarse persoonlijkheid en theologisch eigenzinnige inslag.

7. Psalm 51 vers 1
Genâ, o God, genâ, hoor mijn gebed;
Verschoon mij toch naar Uw barmhartigheden;
Delg uit mijn schuld, vergeef mijn overtreden:
Uw goedheid wordt noch paal, noch perk gezet.
Ai, was mij wel van ongerechtigheid;
Mijn schuld is zwaar, ik heb Uw wet geschonden;
Zie mijn berouw, hoor, hoe een boetling pleit,
En reinig mij van al mijn vuile zonden.
vers 4
Ontzondig mij met hysop, en mijn ziel,
Nu gans melaats, zal rein zijn en genezen.
Was mij geheel, zo zal ik witter wezen
Dan sneeuw, die vers op 't aardrijk nederviel.
Ai, geef mij weer gewenste zielevreugd;
Laat uit Uw mond mij stof tot blijdschap horen;
Zo wordt opnieuw 't verbrijzeld hart verheugd,
En in mijn geest de ware rust herboren.